Ontdek de reis van de druppel

Beekbodem verhogen

Door de beekbodem van een diep ingesneden (zij)beek op te hogen met natuurlijk materiaal (grind), wordt de beek opgetild en kan deze eerder de brede (natuurlijke) dalvlakte gebruiken (voor waterberging en afremming).

Oevers verlagen

Als een beek bij hoogwater de breedte in kan, zorgt dat voor waterberging, vertraging en minder wateroverlast benedenstrooms. Maar door allerlei invloeden (van de mens) is het niveauverschil tussen de beekbodem en de dalvlakte bij de Geul en de Gulp dusdanig groot geworden, dat het water niet meer zo snel de breedte in gaat, behalve bij een extreem hoogwater (zoals in 2021). Het kan op sommige locaties (bij lokale knelpunten) helpen als de oever wordt verlaagd en op de plek van een dichtgeslibde meander een geul of geulvormige laagte wordt gegraven waar het water naar toe kan. Deze verlaagde delen worden teruggegeven aan de natuur.

Ruimte geven aan beveractiviteiten

De bever voelt zich thuis in een beekdal met bos. Hij is een wateringenieur die de waterhuishouding naar zijn hand zet. Met beverdammen en omgeknaagde bomen in de beek, zorgt hij voor vertraging, opstuwing en berging van water. Dit komt ten goede aan de hoogwaterveiligheid benedenstrooms. Ook de beekbodem is beter beschermd.

Ruimte geven aan natuurlijke overstromingsvlaktes

Als de beek overstroomt kan een brede, natuurlijke dalvlakte (overstromingsvlakte) veel water bergen. Als het water de breedte in kan, stijgt het minder. Ook wordt het afgeremd door wrijving met de ondergrond. Een natuurlijke, ruwe vegetatie in de dalvlakte (ruigten, struiken, bomen) zorgt voor extra vertraging. Dit draagt bij aan het tegengaan van een vloedgolf benedenstrooms.

In het verleden was het de gewoonte om in het vlakke dal dorpen en steden te bouwen. Nu het klimaat verandert, is het nodig om in het dal, waar het nog kan, zo veel mogelijk ruimte vrij te houden voor waterberging. Ruige natuur is bij uitstek geschikt voor deze functie. Het water is er welkom.

Struweelhagen en bosschages aanplanten

Struweelhagen en bosschages helpen om regenwater op te vangen en te laten infiltreren in de bodem. In feite zijn het miniatuur bossen. Van oudsher is het heuvelland rijk aan heggen, struweelhagen en kleine bosjes. Dit noemt men kleine landschapselementen of ‘bocages’. Veel hiervan zijn door de schaalvergroting in de landbouw verloren gegaan. Terugkeer van deze elementen in het agrarische landschap, zeker als ze in een robuuste vorm worden aangeplant, helpt mee om water te vertragen en hoogwaterpieken te verlagen. Vooral op de hellingen zijn ze functioneel, maar ook in het dal.

Afstromend water op (holle) wegen onderscheppen

Water dat over een sterk hellende weg (veel te snel) afstroomt, kan naar de natuur of de berm geleid worden. Daar kan het infiltreren. In de beek zal minder snel een hoogwaterpiek ontstaan.

Wadi graften aanleggen

Wadi graften vangen afstromend regenwater op. Ze zijn een combinatie van hellingterras met wadi en graft. De graft functioneert als een walletje waarachter de geulvormige laagte ligt die water vasthoudt.

Graften aanleggen of herstellen

Graften zijn steile taluds langs hoogtelijnen. Ze verdelen een helling in boven elkaar gelegen terrassen. Door de trapvormige opbouw zijn de hellingterrassen minder steil, en stroomt regenwater minder snel af. Van oudsher zijn de taluds of de bovenranden van de taluds begroeid met struweelhagen. Het water krijgt in de struweelhagen, als ze tenminste breed genoeg zijn, de kans om in de humusrijke bodem te zakken. 

Swales en wadi’s aanleggen

Swales en wadi’s vangen afstromend regenwater op, zodat het niet meteen naar het beekdal gaat. Het zijn door mensen gemaakte geulen en laagtes. Door het afstromende water te onderscheppen, wordt een hoogwaterpiek minder hoog. Het water krijgt de tijd om langzaam in de bodem te zakken. Swales en wadi’s zijn begroeid met planten. Eén van de verschillen met de gangbare waterbuffers is dat deze laatste binnen 24 uur moeten leeglopen, waardoor het water ter plekke voor de bodem verloren gaat.

Drainages verwijderen

Door drainages te verwijderen stroomt regenwater en grondwater minder snel naar de beek. Een hoogwaterpiek wordt daardoor minder hoog en er zal minder last van droogte zijn. 

Van nature zijn veel gronden in de beekdalen, maar plaatselijk ook op de hellingen behoorlijk nat. Vaak omdat het regenwater niet goed kan wegzakken. Dit komt door de aanwezigheid van een slecht doordringbare laag in de ondergrond. In de zomer drogen deze gronden geleidelijk op. Andere gronden (‘bronweides’) zijn permanent nat door de aanwezigheid van natuurlijke bronnen. Uittredend grondwater zorgt hier het hele jaar voor vernatting. 

Om de natte percelen geschikter te maken voor de landbouw, zijn ze in het verleden vaak gedraineerd met behulp van greppels, gegraven en rechtgetrokken bronbeekjes en/of ondergrondse drainage buizen. Deze brengen het water versneld naar de beek. 

Door greppels te dempen of te verondiepen en drainage buizen te verwijderen of onklaar te maken, wordt de versnelde afvoer een halt toegeroepen. Door herstel van natte graslanden en extensivering van het landgebruik ontstaan vanzelf ruigten en natuurlijke graslanden, die meehelpen om het water opnieuw te laten infiltreren en te vertragen. 

Ruimte geven aan meandering

In een meanderende (door het landschap slingerende) beek past méér water dan in een recht getrokken beek, omdat een meanderende beek veel meer lengte heeft en bovendien over nevengeulen en dode armen beschikt. Ook stroomt het water minder hard. Een meanderende beek verlegt zijn meanders voortdurend (natuurlijk beekdalproces). De ruimte die hiervoor nodig is, moet in het beekdal gereserveerd worden. 

Als de oevers van de (slingerende) beek verstevigd zijn met stenen, moeten deze verwijderd worden, om het meanderingsproces mogelijk te maken. Als een beek is rechtgetrokken en diep is ingesneden, en de oevers zijn hoog opgeslibd, kan extra grondwerk/graafwerk nodig zijn om de beek weer te laten meanderen (zie onder). 

Natuurlijke bossen ontwikkelen

Natuurlijk bos vangt bovengronds en ondergronds veel water op. Ook biedt het weerstand aan stromend water. Het kan ontwikkeld worden op voormalige akkers en voormalige (productie)-graslanden. Ook vanuit productiebos kan omvorming naar een natuurlijk(er) bos plaatsvinden.

Natuurlijke graslanden ontwikkelen

Natuurlijk grasland vangt bovengronds en ondergronds water op. Ook biedt het weerstand aan stromend water. Het kan ontwikkeld worden op voormalige akkers of voormalige productiegraslanden.

(Mais)akkers op hellingen omzetten in grasland of bos

Grasland en bos zijn beter dan akkers in staat om regenwater op te vangen en te vertragen. De bodem van onbegroeide akkers slaat namelijk dicht na hevige regen. De grond neemt dan weinig water op. Akkergrond op een helling is bovendien gevoelig voor erosie (modderstromen). Maisakkers zijn extra kwetsbaar omdat ze pas laat in de zomer zijn begroeid. Als de onbegroeide grond dichtslaat, zal intense zonneschijn de bovenlaag hard ‘afbakken’. Infiltratie van regenwater is dan nauwelijks mogelijk. Hoe steiler de helling, des te groter het probleem van water- en modderstromen. Maar ook de zwak hellende plateauranden zijn kwetsbaar en vragen om aanpassing, omdat deze de watermassa vanaf de grote plateaus als eerste opvangen.

Extra bomen in parken, lanen en op pleinen

Bomen vangen met hun bladerdek regenwater op, nemen met hun wortels regenwater op en dragen met hun diepe wortels, humus en bodemdieren die daarvan leven, bij aan een poreuze bodem met een goede sponswerking.

Regenton

Door regenwater af te koppelen van het riool en op te vangen in een regenton voorkom je dat het in één keer de riolering in loopt. Bijkomend voordeel is dat je in droge periodes dit water kan gebruiken om je tuin water te geven. 

Ontstenen en vergroenen

Met bomen, struiken, kruiden en grassen kunnen tuinen, pleinen, speelplaatsen, parkeerplaatsen e.a. openbare ruimte regenwater beter opvangen en diep in de bodem laten trekken (infiltratie). Dat verhindert de oppervlakkige afstroom naar lagergelegen gebieden en beken en voorkomt overbelasting van de riolering.

Groene daken, daktuinen

Groene daken en daktuinen vangen regenwater op en absorberen het als een spons, waardoor water langer wordt vastgehouden en niet direct in de riolering loopt. Dit voorkomt overbelasting van het rioleringstelsel.

Wadi

Een wadi is een begroeide laagte. Deze vangt regenwater op in de tuin en houdt het water vast zodat het langzaam in de bodem kan infiltreren. Hierdoor wordt ook het grondwaterpeil aangevuld. Een speciale vorm in het landelijk gebied is de wadi-graft. Dit is een wadi op een helling hellingterrassen en graften.